Պատմություն

Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի պատմությունն իր մեջ ներառում է մեր երկրի առողջապահության ինֆեկցիոն հիվանդությունների կառավարման ոլորտում առանձնահատուկ և առանցքային դեր ունեցող երկու կառույցների անցած ճանապարհը:

2020 թվականի հունվարի 30-ի ՀՀ կառավարության N77-Ա որոշմամբ ամրագրվեց ՀՀ ԱՆ ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնի և ՀՀ ԱՆ «Նորք» ինֆեկցիոն կլինիկական հիվանդանոցի միավորումը: Մեկ ընդհանուր կենտրոնը վերանվանվեց ՀՀ ԱՆ «Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոն»:

«Նորք» ինֆեկցիոն կլինիկական հիվանդանոցն (այժմ՝ Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի «Նորք» մասնաճյուղը) իր տասնամյակների գործունեության ընթացքում դարձել է մասնագիտական, գիտագործնական, ուսումնակրթական հիմք՝ ինֆեկցիոն հիվանդությունների դեմ պայքարում առաջատար և հանրապետությունում ինֆեկցիոն հիվանդությունների ստացիոնար բուժման գլխավոր կենտրոն: Կենտրոնը հիմնադրվել է 1956 թվականին՝ որպես N 2 մանկական ինֆեկցիոն հիվանդանոց:

1950-ական թվականներին Հայաստանում լայն տարածում ունեին տարաբնույթ աղիքային հիվանդությունները՝ սալմանելոզը, դիզենտերիան և այլ, որոնցից հիմնականում տուժում էին նորածինները և

մինչև 3 տարեկան մանկահասակ երեխաները: Հիվանդացության բարձր ցուցանիշների և հոսպիտալացման կարիք ունեցող մանկահասակ երեխաների թվի աճին զուգահեռ Երևանում գործող Սարի Թաղի N 1 ինֆեկցիոն հիվանդանոցի մանկական բաժանմունքի մահճակալային ֆոնդը չէր բավարարում արդյունավետ բուժօգնության կազմակերպման համար: 1956 թվականին  N 2 մանկական ինֆեկցիոն հիվանդանոցի բացումով՝  ենթադրվում էր Երևանում ունենալ աղիքային ինֆեկցիոն պաթոլոգիաների բուժման մասնագիտացած կենտրոն, որը կսպասարկեր ինչպես նորածինների, այնպես էլ մինչև 18 տարեկան քաղաքացիների:

1986 թվականին Սարի Թաղի N 1 ինֆեկցիոն հիվանդանոցի մանկական բաժանմունքը լուծարվեց և այն իր ստորաբաժանումներով միավորվեց N 2 մանկական ինֆեկցիոն հիվանդանոցի հետ՝ վերանվանվելով «Նորք» մանկական կլինիկական հիվանդանոց և դառնալով երկրում մանկական ազգաբնակչությանը մասնագիտացած ստացիոնար բուժգնություն տրամադրող ամենամեծ կենտրոնը: Այստեղ էր գործում նաև Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ամբիոնի մանկական մասը, որն ուսումնակրթական գործունեություն էր ծավալում:

Իհարկե 1990-ական թվականներն առանձնապես ծանր էին հիվանդանոցի համար, քանզի երկրաշարժից և արցախյան առաջին պատերազմից հետո ինֆեկցիոն հիվանդությունների (դիֆտերիա, շիգելոզ, տուլամերիա, մալարիա, խոլերա) բռնկումներն անխուսափելի էին: 1996 թվականից սկսած, «Նորք» մանկական ինֆեկցիոն հիվանդանոցը սկսեց սպասարկել նաև մեծահասակների, այդ թվում նաև զինծառայողների և 1998 թվականին հիվանդանոցը ամբողջությամբ վերապրոֆիլավորվեց՝ վերանվանվելով «Նորք» ինֆեկցիոն կլինիկական հիվանդանոց: Մոտ 300 մահճակալային ֆոնդ ունեցող հիվանդանոցում գործում էին մանկական, աղիքային, օդակաթիլային, վերակենդանացման և ինտեսիվ թերապիայի, լյարդաբանական և այլ բաժանմունքներ: Հիվանդանոցում աշխատում էին երկրում մեծ ճանաչում ունեցող, երկար տարիների մասնագիտական փորձով անվանի բժիշկներ, բժշկական գիտությունների թեկնածուներ: Տարբեր տարիներին բարեգործական կազմակերպությունների և բարերարների աջակցությամբ հիվանդանոցը մասնակիորեն վերանորոգվել է, նվիրաբերվել են ճառագայթային և լաբորատոր ախտորոշման ժամանակակից սարքավորումներ:

2020 թվականն Նորք ինֆեկցիոն կլինիկական հիվանդանոցի տարեգրության մեջ կմնա, որպես ամենակարևոր տարեթվերից մեկը, քանզի Հայաստանում նոր կորոնավիրուսային վարակի տարածմամբ պայմանավորված, հիվանդանոցնն առաջին էր, որն ընդունեց նոր կորոնավիրուսային վարակով առաջին ապցիենտին: Հետո վարակելիության աճող թվերին զուգահեռ, Նորք ինֆեկցիոն կլինիկական հիվանդանոցը վերապրոֆիլավորվեց որպես Covid կենտրոն: 10 օրվա ընթացքում հիվանդանոցի բակում կառուցվեց մոդուլային ընդունարան՝ իր 40 մեկուսարաններով, որոնք նախատեսված էին Covid-19 վարակով պացիենտների մեկուսացման համար: Անձնակազմի պատրաստակամության և համախմբվածության շնորհիվ, հնարավոր եղավ հիվանդանոցի ողջ ներուժը գեներացնել և կազմակերպել ծանր և ծայրահեղ ծանր վիճակով պացիենտների ստացիոնար բուժօգնությունը՝ անելով հնարավորն ու անհնարինը նրանց կյանքը փրկելու համար:

Ինֆեկցիոն հիվանդությունների ազգային կենտրոնի «Ավան»  մասնաճյուղում  2005 թվականից իր գործունեությունն է ծավալել ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնը: Կենտրոնը ստեղծվել է 1989 թվականին, Առողջապահության նախարարության որոշմամբ, «Դիագնոստիկա» գիտագործնական կենտրոնում գործող լաբորատորիայի բազայի հիման վրա՝ ՀՀ բնակչության շրջանում ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման, հսկման նպատակով:

ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնի տարեգրության մեջ 2005 թվականին Աճառյան 2 հասցեում գտնվող ընդարձակ մասնաշենքի տրամադրումը կարևոր իրադարձություն էր, որն իրականություն դարձավ ՀՀ կառավարության ջանքերով և մասնակի վերանորոգվեց ՁԻԱՀ-ի, տուբերկուլոզի և մալարիայի դեմ պայքարի Գլոբալ հիմնադրամի աջակցությամբ:

2002 թվականին, կարևորելով երկրում ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի խնդիրը, ՀՀ կառավարությունը հաստատել է ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի ազգային առաջին ծրագիրը: Առաջին և հետագա ՄԻԱՎ-ին վերաբերվող ազգային ռազմավարություններով սահմանված միջոցառումների հիմնական իրականացնողը ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնն է:

Իր գործունեության ողջ ընթացքում ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնը հասել է զգալի հաջողությունների երկրում  ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ին արդյունավետ հակազդման, ՄԻԱՎ վարակին առնչվող ծառայությունների հասանելիության մեծացման, կադրային ներուժի զարգացման, որակյալ բժշկական ծառայությունների տրամադրման գործում: Դրան մեծապես նպաստել է կենտրոնի բարձր որակավորում ունեցող և փորձառու մասնագետների աշխատանքը: Կենտրոնի մասնագետները պարբերաբար անցել են վերապատրաստման և կատարելագործման դասընթացներ ո՛չ միայն Հայաստանի, այլև արտերկրների առողջապահական ոլորտի առաջատար ուսումնական և գիտահետազոտական կենտրոններում: Տարիներ շարունակ կենտրոնի բժիշկները մասնակցել են ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի ոլորտում միջազգային հանդիպումների, գիտաժողովներ, աշխատաժողովների՝ ներկայացնելով Հայաստանի փորձը: Նրանց գիտագործնական աշխատանքները տպագրվել են տեղական և արտասահմանյան գիտական ամսագրերում, պարբերականներում ու ժողովածուներում:

ՄԻԱՎ վարակով ապրող մարդկանց բուժօգնության տրամադրումից և դիսպանսերային հսկողությունից զատ, կենտրոնն իրականացնում էր ՄԻԱՎ վարակի նկատմամբ ընթացիկ և ընտրանքային համաճարակաբանական հսկողություն, վերլուծում և ամփոփում դրանց արդյունքները և զեկույցների ձևով ներկայացնում Առողջապահության նախարարությանը, շահագրգիռ պետական, միջազգային և տեղական հասարարակական կազմակերպություններին: ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման ծրագրեր իրականացնող կազմակերպություններին կենտրոնի կողմից տրամադրվում էր տեխնիկական աջակցություն և մեթոդական օգնություն:

Գործնական աշխատանքների հետ մեկտեղ ՁԻԱՀ-ի կենտրոնն իրականցնում էր նաև գիտական և ուսումնակրթական գործունեություն: 2014 թվականից այստեղ գործում է նաև էթիկայի հանձնաժողով՝ տեղական և միջազգային կազմակերպությունների մասնագետների անդամակցությամբ: Էթիկայի հանձնաժողովը քննարկում էր տարբեր կառույցների կողմից իրականացվելիք կենսաբժշկական հետազոտությունների էթիկական հարցեր և տալիս համապատասխան եզրակացություններ: 2014-2017 թվականներին հանձնաժողովը քննարկել է և եզրակացություն է տվել 14 հետազոտության, այդ թվում՝ ՀՀ ԱՆ Ակադեմիկոս  Ս. Ավդալբեկյանի անվան առողջապահության ազգային ինստիտուտի կողմից իրականացվող 6 հետազոտության վերաբերյալ:

 

2005 թվականից ՁԻԱՀ-ի կենտրոնն եղել է Ակադեմիկոս Ս. Ավդալբեկյանի անվան Առողջապահության ազգային ինստիտուտի համաճարակաբանության ամբիոնի ուսումնական բազան: 2010 թվականից Առողջապահության ազգային ինստիտուտում ներդրվել է «ՄԻԱՎ վարակ» դասընթացը, որն ինտեգրված է բուժաշխատողների կատարելագործման կրեդիտային համակարգում:

2002 թվականին ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ -ի ազգային առաջին ծրագիրը մշակելիս՝ սկիզբ դրվեց ՄԱԿ-ի և ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնի երկար և արդյունավետ համագործակցության պատմությունը: Այս համագործակցության արդյունքում ձևավորվել է երկարատև և բազմագերատեսչական հակազդում ՄԻԱՎ վարակին, մոբիլիզացվել են ՁԻԱՀ-ի, տուբերկուլոզի և մալարիայի դեմ պայքարի Գլոբալ հիմնադրամի և այլ դոնորների ռեսուրսները:

Տարբեր տարիներին Գլոբալ հիմնադրամի դրամաշնորհային ծրագրի և ՌԴ աջակցության ծրագրի շրջանակներում վերանորոգվել և կահավորվել է ՁԻԱՀ-ի կենտրոնի ենթակառուցվածքները: Առանձնահատուկ պետք է շեշտել արդիական սարքավորումներով հագեցված  լաբորատոր ախտորոշման բաժինը, որի կազմում մինչ օրս գործում է  հանրապետությունում միակ ռեֆերենս լաբորատորիան, որտեղ կատարվում է ՄԻԱՎ վարակի վերջնական ախտորոշում:

2014 և 2016 թվականներին ՌԴ Ռոսպոտրեբնադզորի աջակցության օգնության ծրագրի շրջանակում ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնին են նվիրաբերվել 2 շարժական բուժախտորոշիչ կլինիկաներ, որոնց շնորհիվ ՄԻԱՎ վարակին առնչվող ծառայությունները հասանելի են դարձել հեռավոր գյուղական և քաղաքային համայքներում, ինչպես նաև ավելացել է հետազոտվողների թիվը, բարելավել է ՄԻԱՎ վարակի հայտնաբերումը: Շարժական կլինիկաների հնարավորություններն օգտագործվում են նաև հանրային տարբեր միջոցառումների ժամանակ, որոնց նպատակը ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտության հանրայնացումն է:

Տարբեր տարիներին ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնն արժանացել է մի շարք մրցանակների. 2012 թվականին «Համազգային վստահություն» մրցանակաբաշխությունում շնորհվել է «Տարվա լավագույն բուժհիմնարկ» անվանակարգի մրցանակը, 2016 թվականին ՝ «Էմիլ Գաբիրելյան» հատուկ մրցանակ միջազգային ճանաչման համար, 2016 թվականին՝ Ազգային բիզնես-վարկանիշների միջազգային միության կողմից «Արտադրության արդյունավետություն» անվանակարգում (մասնագիտացված բժշկական օգնության ոլորտում) «Վարկանիշի ոսկի»: ՄԱԿ-ի կողմից ՁԻԱՀ-ի կանխարգելման հանրապետական կենտրոնը 2017 թվականին ստացել է ՄԱԿ-ի պետական ծառայության մրցանակ՝ պետական ծառայության տրամադրման գործում նորարարության և գերազանց որակի միջոցով Կայուն զարգացման 2030 թվականի Օրակարգի իրականացմանն աջակցելուն ուղղված ներդրման համար:

 

Վերջին տասնամյակներում ՄԻԱՎ վարակի տարածվածությունն առավել վտանգի ենթարկվող խմբերի շրջանում նվազել է, զգալիորեն մեծացել է ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտության և հակառետրովիրուսային բուժման հասանելիությունը, ազգային օրենսդրությունը համահունչ է ՄԻԱՎ վարակի և մարդու իրավունքների վերաբերյալ միջազգային մոտեցումներին, բարելավվել է համաճարակաբանական հսկողությունը: Պետք է նաև նշել, որ  Հայաստանը ԱՀԿ-ի եվրոպական տարածաշրջանի այն եզակի երկրներից է, որը ստացել է մորից երեխային ՄԻԱՎ-ի փոխանցման վերացումը փաստող հավաստագիր: Հաստագիրը շնորհվել է ԱՀԿ-ի կողմից 2016 թվականին: Սա  պետության համար կարևոր և նշանակալի ձեռքբերում է: