Բոտուլիզմը կյանքի համար պոտենցիալ վտանգավոր նեյրոպարալիտիկ սինդրոմով ընթացող հիվանդություն է, որը զարգանում  է  Clostridium botulinum ի արտադրած նեյրոտոքսինի ազդեցությամբ:

Clostridium botulinum-ը գրամ-դրական, սպոր առաջացնող, անաԷրոբ բակտերիա է: Ներկայումս տարբերում են Cl. botulinum-ի 7 տեսակներ՝ A, B, C, D, E, F, G:

Հիվանդության հարուցիչը գտնվում է արտաքին միջավայրում` հողի, ջրի մեջ սպորների ձևով, որտեղից էլ անցնում է բանջարեղենի, կանաչեղենի և այլ մթերքի վրա: Նշված հարուցչի աճի և զարգացման համար անհրաժեշտ են անօդ պայմաններ, 20-37<sup>0</sup>C ջերմաստիճան և 4.6-ից բարձր թթվայնություն (pH) ունեցող միջավայր, որտեղ սպորները վերածվում են վեգետատիվ ձևերի, բազմանում և արտադրում են թույն` բոտուլոտոքսին:

Նման պայմաններ ստեղծվում են հերմետիկ փակված պահածոներում: Հարուցչի ոչնչացումը հնարավոր է միայն հատուկ սարքերում` ավտոկլավներում բարձր ճնշման (1.5-2 մթնոլորտ) և ջերմության (1200-1300C) ազդեցության տակ, որոնք առկա են միայն պահածո արտադրող կազմակերպություններում։ Տնային պայմաններում հնարավոր չէ ապահովել նշյալ պայմանները:

Բոտուլոթույնը բնության մեջ ամենաուժեղ թույնն է, մարդու համար մահացու դեղաչափը հավասար է 5–50 նմգ 1կգ քաշին: Բոտուլոթույնը վերանում է 15-20ր եռացնելու ընթացքում:

Տարբերում են բոտուլիզմի հետևյալ ձևերը՝

1.Սննդային բոտուլիզմ, հիմնականում զարգանում է տնային պայմաններում պահածոյացված սննդամթերքի օգտագործման հետևանքով: Սննդային բոտուլիզմը լուրջ, պոտենցիալ մահացու հիվանդություն է: Այն սովորաբար զարգանում է բոտուլինային տոքսինների ընդունումից, որոնք առկա են սննդամթերքում, տնային պայմաններում պատրաստված պահածոներում: Երբեմն բոտուլիզմով թունավորման դեպքեր գրանցվում են ապխտած մսից և ձկնեղենից։  Ձուկը, որը եղել է մարինացված առանց աղի, նատրիումի բարձր պարունակությամբ կամ ոչ թթու միջավայրում նույնպես ռիսկի գործոն է հանդիսանում սննդային բոտուլիզմի։  Ախտանիշները սովորաբար ի հայտ են գալիս սննդի օգտագործումից հետո 12-ից 36 ժամվա ընթացքում: Հիվանդությունը կարող է մահացու լինել դեպքերի 5-10%-ում:

 Հարկ է նշել, որ բոտուլոտոքսինի ազդեցությունից սննդամթերքը չի փոխում հոտը, համը տեսքը, գույնը:

2.Վերքային բոտուլիզմ: Հիվանդությունը զարգանում է երբ հարուցիչը ներթափանցում է վերքի մեջ: Առավել հաճախ կարող է հանդիպել թմրամիջոցների ներերակային օգտագործման հետևանքով:

3.Մանկական բոտուլիզմը հիմնականում հանդիպում է 6 ամսականից ցածր նորածինների մոտ: Այն ի հայտ է գալիս, երբ երեխան կլանում է Cl. botulinum-ի սպորները, վերջիններս գաղութայ­նաց­վում են աղիներում, վերածվում վեգետատիվ ձևի և արտադրում են թույն: Այնուհետև թույնը համակարգորեն կլանվում է: Հաճախ մանկական բոտուլիզմը պայմանավորվում է մեղրի օգտա­գործմամբ: Հետևաբար մինչ 1 տարեկան երեխաների սննդակարգում խորհուրդ չի տրվում օգտագործել մեղր կամ մեղրի պարունակությամբ սննդամթերք:

4.Յաթրոգեն բոտուլիզմը զարգանում է բուժական կամ կոսմետոլոգիական նպատակներով բոտուլոտոքսինի ոչ ճիշտ դեղաչապերով ներարկման դեպքում:

5.Թոքային բոտուլիզմը փոխանցվում է աերոզոլացված բո­տու­լոտոքսինը շնչելով և հետո թոքերով համակարգորեն կլանմամբ՝ բիոտերորիզմ :

 Բոտուլիզմի հիմնական ախտանշաններն են՝

• Սրտխառնոց,
• փսխում,
• փորկապություն,
• գլխապտույտ,
• տեսողության խանգարում,
• երկտեսություն,
• կոպի իջեցում (պտոզ),
• բբերի լայնացում (միդրիազ),
• միմիկայի խանգարում,
• կլման ակտի խանգարում,
• ռնգախոսություն,
• խոսքի խանգարում,
• բերանի չորություն,
• սրտի աշխատանքի դանդաղում,
• շնչառության խանգարում,
• վերջույթների կաթված:

Առաջին ախտանշաններն ի հայտ գալուն պես (սրտխառնոց, փսխում, փորկապություն, գլխապտույտ, տեսողության խանգարում, երկտեսություն) անմիջապես  պետք է դիմել բժշկի, քանի որ ժամանակին ցուցաբերած բժշկական օգնությունը կարող է փրկել հիվանդի կյանքը: Բոտուլիզմը հիմնականում բուժվում է հակաթույնի միջոցով:

Անհրա­­ժեշտ է նշել, որ բոտուլիզմի դեպքում հիվանդ մարդը առողջ մարդու նկատմամբ միանգամայն անվտանգ է:

Կանխարգելիչ միջոցառումներ՝

• խուսափել պատահական սննդի կետերից օգտվելուց,
• չօգտագործել տնային պայմաններում պատրաստված պահածոներ,
• տնային պայմաններում պատրաստված պահածոներն օգտագործելուց առաջ ենթարկել ջերմային մշակման` եռացնելով առնվազն 20-25 րոպե,

• խուսափել մինչ 1 տարեկան երեխաների սննդակարգում մեղր կամ մեղրի պարունակությամբ սննդամթերքի օգտագործումից,

• խուսափել ոչ մասնագիտական և ոչ մանրէազերծ ներարկումներից ու միջամտություններից:

Բոտուլիզմի կանխարգելման համար արդյունավետ  և անվտանգ պատվաստանյութ ներկայումս գոյություն չունի: