ԱՆ	առողջապահության նախարարություն
ԱՌԾ	ազգային ռազմավարական ծրագիր
ԱՎԵԽ	առավել վտանգի ենթարկվող խումբ
ԳՀ	Գլոբալ հիմնադրամ
ԶԼՄ	զանգվածային լրատվական միջոց
ԹՆՕ	թմրամիջոցների ներարկային օգտագործող
ԻԱԻՄ	Իրական աշխարհ, իրական մարդիք
ԻԿՎՀ	ինտեգրված կենսաբանական և վարքագծային հետազոտություն
ԿՍԿ	կոմերցիոն սեռական ծառայություններ տրամադրող կին
ՀՀ	Հայաստանի Հանրապետություն
ՀՌՎ	հակառետրովիրուսային
ՁԻԱՀ	ձեռքբերովի իմունային անբավարարության համախտանիշ
ՄԻԱՎ	մարդու իմունային անբավարարության վիրուս
ՆԿԿ	նախակոնտակտային կանխարգելում
ՆՍ ՄՀԿ	Նոր սերունդ մարդասիրական հասարակական կազմակերպություն
ՎԾ	վիրուսային ծանրաբեռնվածություն
ՏԲ	տուբերկուլոզ
ՏԳ	տրանսգենդեր
ՏՍՏ	տղամարդկանց հետ սեռական կապ ունեցող տղամարդիկ
ՔԿՀ	քրեակատարողական հիմնարկ
ՕՎ	Օպորտունիստական վարակներ

I. Իրավիճակային վերլուծություն

1. ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի իրավիճակը ՀՀ-ում 2023թ.-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ՝ ՀՀ քաղաքացիների շրջանում

ՀՀ-ում ՄԻԱՎ վարակի համաճարակաբանական դիտարկման համակարգի շրջանակում ստացված տվյալների վերլուծության արդյունքում 1988թ․-ից և մինչև 2023թ.-ի դեկտեմբերի 31-ը գրանցվել է ՄԻԱՎ վարակի 5614 դեպք` ներառյալ 0-14 տարեկանների շրջանում արձանագրված ՄԻԱՎ վարակի 84 դեպք (1,5%): ՄԻԱՎ վարակ ունեցողներից 2669-ի մոտ ախտորոշվել է ՁԻԱՀ, որից 46-ը (1,7%) 0-14 տարեկանների շրջանում: 1988-2023թթ․ գրանցվել է մահվան 1186 դեպք, որից 12-ը (1%) 0-14 տարեկանների շրջանում: ՁԻԱՀ-ից մահացածների թիվը կազմում է 869։

ՀՀ-ում մեծահասակ բնակչության (15-49 տարեկան) շրջանում ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը 0,3% է: ՄԻԱՎ-ով ապրողների հաշվարկային թիվը կազմում է 5900: 2023թ․-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ իրենց կարգավիճակի մասին իմացող ՄԻԱՎ-ով ապրողների թիվը 4428 է։ Միևնույն ժամանակահատվածում բուժման մեջ է գտնվում 3398 ՀՀ քաղաքացի։ 2023թ․-ի ընթացքում վիրուսային ծանրաբեռնվածության (ՎԾ) վերաբերյալ հետազոտվել է 2831 ՄԻԱՎ-ով ապրող ՀՀ քաղաքացի, և նրանցից 2421-ի մոտ գրանցվել է վիրուսի չհայտնաբերվող մակարդակ (0-1000)։

Այսպիսով, ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման, բուժման և խնամքի հաջորդական փուլերի կասկադը կունենա հետևյալ պատկերը՝ 75%-76,7%-85,5%:

1. ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի իրավիճակը ՀՀ-ում, 2023թ.-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ՝ օտարերկրյա քաղաքացիների շրջանում

1988թ․-ից մինչև 2023թ․-ի դեկտեմբերի 31-ը ՀՀ-ում օտարերկրացիների շրջանում գրանցվել է ՄԻԱՎ վարակի 389 դեպք։ Մեկ տարվա ընթացքում գրանցված նոր դեպքերի դինամիկան ցույց է տալիս, որ վերջին 5 տարիներին օտարերկրացիների շրջանում արձանագրված ՄԻԱՎ վարակի դեպքերը կազմում են պատմության մեջ արձանագրված բոլոր դեպքերի 59%-ը։ Ինչպես նաև 2022-2023թթ․ օտարերկրացիների ակտիվ ներգաղթով պայմանավորված, երկրում արձանագրվել է նոր դեպքեր։ Գծապատկեր 1-ում ներկայացված է ՀՀ-ում օտարերկրացիների շրջանում արձանագրված ՄԻԱՎ-ի դեպքերն ըստ գրանցման տարիների։

Գծապատկեր 1. ՀՀ-ում Օտարերկրացիների շրջանում արձանագրված ՄԻԱՎ-ի դեպքերն ըստ գրանցման տարիների 2015-2023թթ․

1988-2023թթ․ ՄԻԱՎ-ով ապրողների շրջանում ախտորոշվել է 109 ՁԻԱՀ-ի, գրանցվել է 32 մահվան դեպք: 2023թ․-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ բուժում է ստանում 123 օտարերկրյա քաղաքացի։ ՀՌՎ բուժում ստացողների մեջ օտարերկրյա քաղաքացիների մասնաբաժինը ավելացել է` 2021 թվականի վերջի դրությամբ 1,7%-ից` 2023 թվականի վերջին հասնելով` 3,5%:

ՀՀ-ում ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություններ իրականացնող լաբորատորիաներում օտարերկրացիների շրջանում 2021թ․-ին իրականացվել է 906, 2022թ․-ին՝ 1278 և 2023թ.-ին՝ 1622 հետազոտություն։

1. ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ իրավիճակը ՀՀ-ում ՝ 2023թ․

2023թ․-ին ՀՀ քաղաքացիների շրջանում գրանցվել է ՄԻԱՎ վարակի 500 դեպք, որից 346-ը՝ արական (69,2%), 154-ը՝ իգական (30,8%) սեռի շրջանում։ Երեխաների շրջանում (0-14 տարեկան) արձանագրվել է ՄԻԱՎ վարակի 5 դեպք։ Արձանագրվել է ՁԻԱՀ-ի 221 դեպք, որից 162-ը՝ արական (73,3%) և 59-ը՝ իգական (26,7%) սեռի շրջանում: Նույն ժամանակահատվածում արձանագրվել է մահվան 79 դեպք, որից 61-ը՝ արական (77,2%) և 18-ը՝ իգական (22,8%) սեռի շրջանում:

1. ՀՀ-ում հաստատված դեպքերի վերլուծություն՝ 1988-2023թթ․

Գծապատկեր 2-ում ներկայացված է արձանագրված ՄԻԱՎ վարակի բոլոր դեպքերն ըստ տարիների։ Դեպքերի դինամիկան ցույց է տալիս, որ արձանագրված բոլոր դեպքերի (5614 ՄԻԱՎ վարակի դեպք) մոտ կեսը (48%) գրանցվել է վերջին 6 տարիների ընթացքում։ Մեկ տարվա ընթացքում հայտնաբերված դեպքերի վերլուծությունը 100 000 բնակչի հաշվարկով 2023թ․-ին ցույց է տալիս 13%-ով հիվանդացության աճ 2019 թվականի համեմատ՝ 15-ից դառնալով 17։

Գծապատկեր 2. ՀՀ-ում արձանագրված ՄԻԱՎ վարակի դեպքերն ըստ գրանցման տարիների, 1988-2023թթ.

Գծապատկեր 3-ում ներկայացված են 1988-2023թթ․ արձանագրված ՄԻԱՎ-ի, ՁԻԱՀ-ի և մահվան բոլոր դեպքերը՝ բացարձակ արժեքներով։

Գծապատկեր 3. ՀՀ-ում գրանցված ՄԻԱՎ-ի, ՁԻԱՀ-ի և մահվան դեպքերի բաշխումն՝ ըստ տարիների (1988-2023թթ․)

Գծապատկեր 4-ում ներկայացված է արձանագրված մահվան դեպքերի և նրանց ունեցած ՁԻԱՀ ախտորոշումների պատմությունը՝ բացարձակ արժեքներով։

Գծապատկեր 4. ՀՀ-ում արձանագրված մահերի և ՁԻԱՀ-ից մահերի բաշխումն ըստ գրանցման տարիների (1988-2023թթ.)

ՀՀ-ում արձանագրված 5614 ՄԻԱՎ վարակի, 2669 ՁԻԱՀ-ի և 1186 մահվան դեպքերի սեռային բաշխվածության ուսումնասիրությունը (տե'ս Գծապատկեր 5) ցույց է տալիս, որ դեպքերի գերակշիռ մասն արձանագրվել է արական սեռի ներկայացուցիչների շրջանում։ ՄԻԱՎ վարակի դեպքում այն կազմում է գրանցված դեպքերի շուրջ 69,6%-ը (3909 դեպք), ՁԻԱՀ ախտորոշում ունեցողների շրջանում 74,3% (1982 դեպք) և գրանցված մահվան դեպքերի 80,1% (950 դեպք):

Գծապատկեր 5. ՀՀ-ում գրանցված ՄԻԱՎ-ի, ՁԻԱՀ-ի և մահվան դեպքերն ըստ սեռի (1988-2023թթ․)

ՄԻԱՎ վարակի դեպքերի բաշխումն ըստ սեռի ցույց է տալիս, որ ՄԻԱՎ վարակ ունեցողների ընդհանուր կազմում գերակշռողն արական սեռի ներկայացուցիչներն են` 69.6%, իգական սեռի ներկայացուցիչները կազմում են 30.4% (գծապատկեր 6): Գրանցված դեպքերի վերլուծությունն ըստ տարիների և սեռերի ցույց է տալիս, որ վերջին 5 տարիներին մեկ տարվա ընթացքում գրանցված դեպքերի մեջ սեռային բաշխվածությունն էական փոփոխության չի ենթարկվել։

Գծապատկեր 6. ՀՀ-ում արձանագրված ՄԻԱՎ վարակի դեպքերի բաշխումն ըստ սեռի և գրանցման տարիների (1988-2023թթ․)

ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերն ըստ տարիքային խմբերի և սեռի բաշխման ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դեպքերի մոտ կեսը` 48,9%-ը (2747 դեպք) ՄԻԱՎ վարակի ախտորոշման պահին եղել է 25-39 տարիքային խմբում, այսինքն՝ ակտիվ վերարտադրողական հասակում (տե'ս Գծապատկեր 7):

Գծապատկեր 7. ՀՀ-ում գրանցված ՄԻԱՎ վարակի դեպքերի բաշխումն ըստ սեռի և տարիքային խմբերի (1988-2023թթ․)

Գծապատկեր 8. ՀՀ-ում ՄԻԱՎ վարակի դեպքերի բաշխումն ըստ սեռի և տարիքային խմբերի 2023թ․

ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերի վերլուծությունն ըստ փոխանցման ուղիների (տե'ս Գծապատկեր 9) ցույց է տալիս, որ ՀՀ-ում ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերի գերակշիռ մասի փոխանցման ուղին հետերոսեքսուալն է, այն կազմում է 75,6%, որին հաջորդում է թմրամիջոցների ներարկային օգտագործումը՝ 14,8%, ապա հոմոսեքսուալ փոխանցման ուղին՝ 6,8%, ինչպես նաև համապատասխանաբար` մորից երեխային փոխանցումը՝ 1%, արյան միջոցով՝ 0,1 % և անհայտ՝ 1,8%։

Գծապատկեր 9. ՀՀ-ում ՄԻԱՎ հաստատված դեպքերն ըստ փոխանցման ուղիների (1988-2023թթ․)

1988-2023թթ․ արձանագրված ՄԻԱՎ վարակի բոլոր դեպքերի վերլուծությունն ըստ փոխանցման ուղիների և սեռի ցույց է տալիս, որ տղամարդկանց կեսից ավելին (66%) վարակվել է հետերոսեքսուալ ճանապարհով, 21%-ը` թմրամիջոցների ներարկային օգտագործման միջոցով, 9,7%-ը՝ հոմոսեքսուալ ճանապարհով: Գրեթե բոլոր կանայք վարակվել են սեռական ճանապարհով (97,8%):

Գծապատկեր 10. ՀՀ-ում գրանցված ՄԻԱՎ-ի դեպքերի փոխանցման ուղիներն՝ ըստ սեռի (1988-2023թթ․)

ՀՀ-ում ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերի փոխանցման հիմնական ուղին հետերոսեքսուալ ճանապարհն է (2023թ.-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ՝ 75.6%): Փոխանցման ուղիների ուսումնասիրությունն ըստ տարիների ցույց է տալիս, որ սկսած 2006թ.-ից նկատվում է փոխանցման հիմնական ուղիների փոփոխություն (տե'ս Գծապատկեր 11): Մինչև 2006թ.-ը ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերի գերակշիռ մասի փոխանցման ուղին եղել է թմրամիջոցների ներարկային օգտագործումը, այնուհետև գրանցված դեպքերի գերակշիռ մասի (61%) փոխանցման ուղին հետերոսեքսուալ է։ Գրանցված դեպքերի շրջանում սկսած 2018թ.-ից նկատվում է հոմոսեքսուալ փոխանցման ուղու աճ և թմրամիջոցների ներարկային օգտագործման ուղին երկրորդ տեղը զիջում է հոմոսեքսուալ փոխանցման ուղուն, կազմելով տարեկան գրանցված դեպքերի 11%-ը։

Գծապատկեր 11. ՀՀ-ում գրանցված ՄԻԱՎ-ի դեպքերի հիմնական փոխանցման ուղիները՝ 2004-2023թթ․

Յուրաքանչյուր տարվա ընթացքում գրանցված դեպքերի մեջ վարակման հավանական վայրերի բաշխվածության դինամիկան ցույց է տալիս, որ վերջին տարիներին 1 տարվա ընթացքում գրանցված դեպքերի մեջ ավելանում են ՀՀ-ում վարակման դեպքերը։ 2019թ․-ին գրանցված դեպքերի 46,9%-ի վարակման հավանական վայրը ՀՀ-ն է։ Ցուցանիշը աճել է 2023թ․-ին` հասնելով 55,6%-ի։

Գծապատկեր 12. ՀՀ-ում գրանցված ՄԻԱՎ-ի դեպքերի վարակման հավանական վայրերն՝ ըստ տարիների, 2013–2023թթ.

1. ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերն՝ ըստ ՀՀ մարզերի

ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերի հաշվարկը 100 000 բնակչի հաշվով ցույց է տալիս, որ տարածվածության ամենաբարձր ցուցանիշը Շիրակի մարզում է՝ 275, որին հաջորդում են Լոռու (248) և Գեղարքունիքի (235) մարզերը (տե’ս Գծապատկեր 13): ՄԻԱՎ վարակի դեպքերի բացարձակ թվով առավելագույն ցուցանիշը արձանագրվել է Երևանի բնակիչների շրջանում՝ 1639 դեպք, որը կազմում է բոլոր գրանցված դեպքերի մոտ 1/3-ը։ ՄԻԱՎ վարակի գրանցված դեպքերի բացարձակ թվով երկրորդ տեղում Շիրակի մարզն է՝ 647 դեպք, որը կազմում է բոլոր գրանցված դեպքերի 11,5%-ը:

Գծապատկեր 13. ՄԻԱՎ վարակի հարաբերական դեպքերի բաշխումն ըստ ՀՀ մարզերի (1988-2023թթ․)

Իրենց կարգավիճակի մասին իմացող ՄԻԱՎ-ով ապրողների հաշվարկը 100 000 բնակչի հաշվով ցույց է տալիս, որ ամենաբարձր ցուցանիշը Շիրակում է՝ 222, որին հաջորդում են Գեղարքունիքի (201) և Լոռու (194) մարզերը։

II. ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ և բնակչության տարբեր խմբեր

2.1. ԻԿՎ հետազոտություն

2021 թվականին ՀՀ ԱՆ ԻՀԱԿ-ի կողմից իրականացվել է թմրամիջոցների ներարկային օգտագործողների (ԹՆՕ), կոմերցիոն սեռական ծառայություններ տրամադրող կանանց (ԿՍԿ), տղամարդու հետ սեռական կապեր ունեցող տղամարդկանց (ՏՍՏ) և տրանսգենդեր անձանց (ՏԱ) շրջանում ՄԻԱՎ վարակի վերաբերյալ ինտեգրված կենսաբանական և վարքագծային հետազոտություն (ԻԿՎՀ): Այդ հետազոտության հիմնական նպատակն է եղել Երևանում, Գյումրիում և Վանաձորում չորս հիմնական խմբերի շրջանում գնահատել ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը և սեռական կամ ներարկային ճանապարհով դրա փոխանցման ռիսկային վարքագիծը:

2021թ․-ի ԻԿՎՀ տվյալների համաձայն ՀՀ-ում խմբերի վերջնական չափերը ազգային մակարդակով հետևյալն են.

ԿՍԿ՝ 8 140 (ընդհանուր իգական սեռի բնակչության 0.61%)
ՏՍՏ՝ 22 716 (ընդհանուր արական սեռի բնակչության 1.71%-ը)
ԹՆՕ՝ արական սեռի՝ 13 712 (ընդհանուր արական սեռի 1.03%-ը) և իգական սեռի՝ 398 (ընդհանուր իգական սեռի բնակչության 0.03%-ը)
ՏԳ՝ 1 015 (ընդհանուր արական սեռի բնակչության 0.08%-ը):

ՄԻԱՎ-ի ամենաբարձր տարածվածությունը եղել է ՏՍՏ-ների շրջանում (5.0%)։ Սա զգալի աճ է նախկինում իրականացված ԻԿՎ հետազոտությունների համեմատ (2.7%)։ ԹՆՕ-ների շրջանում ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը եղել է 2.6%, ՏԳ անձանց շրջանում՝ 2.5%, իսկ ԿՍԿ-ների շրջանում 0.2%:

Գծապատկեր 14-ում ներկայացված է խմբերում ՄԻԱՎ-ի տարածվածության ցուցանիշն ըստ հետազոտության անցկացման վայրերի։

Գծապատկեր 14. Քաղաքներում ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը հիմնական խմբերի շրջանում

2.2. ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման, բուժման և խնամքի հաջորդական փուլերի կասկադը խոցելի խմբերի շրջանում (ՀՀ քաղաքացիներ)

1988թ․-ից մինչև 2023 թվականի դեկտեմբեր 31-ը ՏՍՏ-ների շրջանում արձանագրվել է ՄԻԱՎ վարակի 373 դեպք։ Միևնույն ժամանակահատվածի վերջի դրությամբ իրենց կարգավիճակի մասին իմացող ՄԻԱՎ-ով ապրող ՏՍՏ-ների թիվը կազմում է 356, նրանցից 290-ը (81%) գտնվել է ՀՌՎ բուժման մեջ։ 2023թ.-ին ՎԾ վերաբերյալ հետազոտվել է 241 ՏՍՏ, որոնցից 203-ն (84%) ունեցել է վիրուսի չհայտնաբերվող մակարդակ:

1988թ․-ից մինչև 2023 թվականի դեկտեմբեր 31-ը ԿՍԿ-ների շրջանում արձանագրվել է ՄԻԱՎ վարակի 69 դեպք։ Միևնույն ժամանակահատվածի վերջի դրությամբ իրենց կարգավիճակի մասին իմացող ՄԻԱՎ-ով ապրող ԿՍԿ-ների թիվը կազմում է 61, նրանցից 36-ը (59%) գտնվել է ՀՌՎ բուժման մեջ։ 2023թ.-ին ՎԾ վերաբերյալ հետազոտվել է 33 ԿՍԿ, որոնցից 26-ն (79%) ունեցել է վիրուսի չհայտնաբերվող մակարդակ:

1988-2023թթ․ ԹՆՕ-ների շրջանում արձանագրվել է ՄԻԱՎ վարակի 835 դեպք։ Միևնույն ժամանակահատվածի վերջի դրությամբ իրենց կարգավիճակի մասին իմացող ՄԻԱՎ-ով ապրող ԹՆՕ-ների թիվը կազմում է 490, նրանցից 275-ը (56%) գտնվել է ՀՌՎ բուժման մեջ։ 2023թ.-ին ՎԾ վերաբերյալ հետազոտվել է 215 ԹՆՕ, որոնցից 194-ն (90%) ունեցել է վիրուսի չհայտնաբերվող մակարդակ:

1988-2023թթ․ ՏԱ-ների շրջանում արձանագրվել է ՄԻԱՎ վարակի 8 դեպք։ Միևնույն ժամանակահատվածի վերջի դրությամբ իրենց կարգավիճակի մասին իմացող ՄԻԱՎ-ով ապրող ՏԱ-ների թիվը 8 է, նրանցից 6-ը (75%) գտնվել է ՀՌՎ բուժման մեջ։ 2023թ.-ին բոլոր բուժման մեջ գտնվող ՏԱ-ները հետազոտվել են, և բոլորի մոտ գրանցվել է վիրուսի չհայտնաբերվող մակարդակ:

2.3. Խոցելի խմբերի և միգրանտների շրջանում իրականացվող ծրագրային աշխատանքներ

ՄԻԱՎ-ի հայտնաբերում քաղաքաբնակ միգրանտների և նրանց զուգընկերների շրջանում ԳՀ ծրագրի շրջանակներում 2020թ․-ի հուլիսից դեկտեմբեր ամիսների ընթացքում կատարվել է 2178 թեստավորում, որի արդյունքում հայտնաբերվել է 20 դրական դեպք, որից հաստատվել է 17-ը։ 2021թ․-ի ընթացքում իրականացվել է 10455 թեստավորում, որի արդյունքում հաստատվել 63 ՄԻԱՎ դրական դեպք։ 2022թ․-ի ընթացքում իրականացվել է 13799 թեստավորում, որից հաստատվել՝ 49-ը։ 2023թ․--ի ընթացքում իրականացվել է 24160 թեստավորում, որից հաստատվել է 107-ը։

2021-2023թթ․ ընթացքում ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման ծրագրերի շրջանակներում ՏՍՏ-ների, ԿՍԿ-ների, ՏԱ-ների և ԹՆՕ-ների շրջանում իրականացված հետազոտությունների, հայտնաբերված, ԻՀԱԿ ուղղորդված և ԻՀԱԿ-ում հաստատված դեպքերի վերաբերյալ տեղեկատվությունն ըստ տարիների և խոցելի խմբերի ներկայացված է ստորև աղյուսակներում։

Աղյուuակ 1․ ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման ծրագրեր ՏՍՏ-ների շրջանում

Տարի	Թեստերի թիվ	Դրական	ԻՀԱԿ հասած	Հաստատված Նոր + Հին	Որից՝		*ԻՖԱ+
Տարի	Թեստերի թիվ	Դրական	ԻՀԱԿ հասած	Հաստատված Նոր + Հին	Նոր	Հին	*ԻՖԱ+
2021	8184	97	67	35	33	2	18
2022	8013	122	105	79	77	2	4
2023	8768	97	81	75	75	0	0

Աղյուuակ 2․ ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման ծրագրեր ԿՍԿ-ների շրջանում

Տարի	Թեստերի թիվ	Դրական	ԻՀԱԿ հասած	Հաստատված Նոր + Հին	Որից՝		*ԻՖԱ+
Տարի	Թեստերի թիվ	Դրական	ԻՀԱԿ հասած	Հաստատված Նոր + Հին	Նոր	Հին	*ԻՖԱ+
2021	3893	23	17	8	7	1	7
2022	3201	29	22	11	10	1	0
2023	3500	32	25	22	22	0	0

Աղյուuակ 3․ ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման ծրագրեր ՏԱ-ների շրջանում

Տարի	Թեստերի թիվ	Դրական	ԻՀԱԿ հասած	Հաստատված Նոր + Հին	Որից՝		*ԻՖԱ+
Տարի	Թեստերի թիվ	Դրական	ԻՀԱԿ հասած	Հաստատված Նոր + Հին	Նոր	Հին	*ԻՖԱ+
2021	111	2	2	2	2	0	0
2022	233	3	3	3	2	1	0
2023	91	2	2	2	2	0	0

Աղյուuակ 4․ ՄԻԱՎ-ի կանխարգելման ծրագրեր ԹՆՕ-ների շրջանում

Տարի	Թեստերի թիվ	Դրական	ԻՀԱԿ հասած	Հաստատված Նոր + Հին	Որից՝		*ԻՖԱ+
Տարի	Թեստերի թիվ	Դրական	ԻՀԱԿ հասած	Հաստատված Նոր + Հին	Նոր	Հին	*ԻՖԱ+
2021	4993	28	23	15	10	5	0
2022	5555	42	36	32	27	5	1
2023	5340	26	23	21	20	1	0

Գծապատկեր 15-ում ներկայացված է 2020-2023թթ․ ծրագրային հետազոտությունների մեջ խոցելի խմբերի համամասնությունները։

2023թ․ ընթացքում իրականացվել է 8 հանրային միջոցառում: Հանրային միջոցառումների ընթացքում իրականացվել է ՄԻԱՎ-ի, վիրուսային հեպատիտներ Բ-ի, Ց-ի և սիֆիլիսի վերաբերյալ թեստավորումներ` հետազոտվել է 600 մարդ:

III. ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման, բուժման և խնամքի ծառայություններ

1. ՄԻԱՎ վարակի վերաբերյալ խորհրդատվություն և հետազոտություն

2023 թվականի ընթացքում ԻՀԱԿ-ի կողմից ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություններ իրականացնող լաբորատորիաներին տրամադրվում է մեթոդական և գործնական օգնություն, տեխնիկական աջակցություն, պարբերաբար կատարվում է դրանց գործունեության որակի արտաքին հսկողություն: Իրականացվել է 87 այց 78 բժշկական կազմակերպությունների ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություն կատարող լաբորատորիաներ՝ որակի հսկողություն իրականացնելու և տեխնիկական աջակցություն ցուցաբերելու նպատակով: Վերջին տարիներին աճել են ՄԻԱՎ վարակի վերաբերյալ հետազոտության և խորհրդատվության ծավալները (Գծապատկեր 16):

Գծապատկեր 16. ՀՀ-ում ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություններ իրականացնող լաբորատորիաներում հետազոտված ՀՀ քաղաքացիների թիվը, 2019-2023թթ.

Գծապատկեր 17-ում ներկայացված է ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություններ իրականացնող լաբորատորիաներում հետազոտած ՀՀ քաղաքացիների սեռային բաշխվածությունը (2019-2023թթ․-ին)։ 2023թ-ին. ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտվել է 159,487քաղաքացի, այդ թվում՝ 100,756 կին (63%)։ Հետազոտված կանանց 44,1%-ը (44,480 կին) հետազոտվել է հղիության ընթացքում։

Գծապատկեր 17. ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություններ իրականացնող լաբորատորիաներում հետազոտված ՀՀ քաղաքացիների սեռային բաշխվածությունը, 2019-2023թթ

Գծապատկեր 18-ում ներկայացված է ՀՀ լաբորատորիաներում իրականացված հետազոտությունների բաշխվածությունն ըստ հետազոտման պատճառների։ Տվյալները ցույց են տալիս, որ հետազոտությունների 46,3%-ն իրականացվում է կլինիկական ցուցումներով, մեծահասակների շրջանում։

Գծապատկեր 18. ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություններ իրականացնող լաբորատորիաներում հետազոտված ՀՀ քաղաքացիներն ըստ հետազոտման պատճառների, 2023թ.

Ընդհանուր առմամբ, բացի ՄԻԱՎ-ի վերաբերյալ հետազոտություններ իրականացնող լաբորատորիաներից, տարբեր ծրագրերի շրջանակներում հետազոտություններ են իրականացվում նաև շարժական կլինիկաների միջոցով, ամբուլատորիաներում, մարզային բուժհաստատություններում, հանրային միջոցառումների ընթացքում և ՀԿ-ների միջոցով խոցելի խմբերի շրջանում։

Վերջին տարիներին երկրում իրականացված հետազոտությունների ընդհանուր թիվը ներկայացվում է ստորև Գծապատկեր 19-ում։

1. Մորից երեխային ՄԻԱՎ-ի փոխանցման կանխարգելում

2023թ․-ի ընթացքում մորից երեխային ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելում է ստացել 58 ՀՀ և 2 օտարերկրյա քաղաքացի: Նրանցից 19-ը (1-ը օտարերկրյա քաղաքացի) ՄԻԱՎ կարգավիճակի մասին իմացել է հղիության ընթացքում հետազոտման ժամանակ, 41-ը ՄԻԱՎ-ով ապրող, իրենց կարգավիճակի մասին իմացող և ՀՌՎ բուժում ստացող կանայք են եղել։ 2023 թվականի ընթացքում ՄԻԱՎ-ով ապրող հղի կանանցից 46-ը ծննդալուծվել է և նրանցից ծնված բոլոր 46 երեխաները հետազոտվել են կյանքի առաջին 2 ամսվա ընթացքում, 45-ը ստացել են մորից երեխային ՄԻԱՎ-ի փոխանցման ռիսկը նվազեցնող բուժում։

1. ՄԻԱՎ վարակի ախտորոշում և դիսպանսերային հսկողություն

ՄԻԱՎ վարակի վերջնական լաբորատոր ախտորոշում կատարվում է ԻՀԱԿ-ում, որտեղ գտնվում է երկրի միակ ռեֆերենս լաբորատորիան: 2023 թվականի ընթացքում ախտորոշվել է ՄԻԱՎ վարակի 500 նոր դեպք ՀՀ քաղաքացիների և 75 նոր դեպք օտարերկրյա քաղաքացիների շրջանում։ 2023թ․-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ դիսպանսերային հսկողության մեջ է գտնվել 4200 ՀՀ և 216 օտարերկրյա քաղաքացի։

1. ՄԻԱՎ վարակով հիվանդների բուժում և բուժման մոնիթորինգ

2023թ․-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ՀՌՎ բուժում է ստացել 3398 ՀՀ և 123 օտարերկյա քաղաքացի։ ՀՌՎ բուժման 1-ին շարքի սխեմայի դեղորայք է ստացել 3167 ՀՀ (30 երեխա՝ 0-14տ և 3137 մեծահասակ) և 120 օտարերկյա քաղաքացի: 2-րդ շարքի սխեմայի դեղորայք է ստացել 219 ՀՀ (8 երեխա՝ 0-14տ և 211 մեծահասակ) և 3 օտարերկյա քաղաքացի: 3-րդ շարքի սխեմայի դեղորայք է ստացել 12 ՀՀ քաղաքացի (1 երեխա՝ 0-14տ և 11 մեծահասակ)։

2023թ․-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ՄԻԱՎ-ով ապրող 4428 ՀՀ քաղաքացիներից ՀՌՎ բուժման մեջ է գտնվել 3398-ը, որոնցից 2704-ի (79,6%) ՎԾ վերաբերյալ վերջին հետազոտությունը իրականացվել է 2023 թվականի ընթացքում։

2023 թվականի ընթացքում ՎԾ վերաբերյալ հետազոտվել է 2833 ՄԻԱՎ-ով ապրող, որոնցից 2704-ն է տարեվերջին գտնվել ՀՌՎ բուժման մեջ։ Հետազոտվածների 85,5%--ի մոտ գրանցվել է վիրուսի չհայտնաբերվող մակարդակ։

1. Օպորտունիստական վարակներ

2023թ․-ի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ 524 ՄԻԱՎ-ով ապրող ՀՀ քաղաքացի ստացել է ՕՎ կանխարգելում, որից 144-ը 2023թ․-ի հաստատված դեպքեր են, 170 ՄԻԱՎ-ով ապրող ՀՀ քաղաքացի ստացել է ՕՎ բուժում, որից 74-ը 2023թ․-ի հաստատված դեպքեր են։

ՄԻԱՎ-ով ապրողների շրջանում պարբերաբար կատարվում է ՏԲ-ի նկատմամբ կարգավիճակի գնահատում և իզոնիազիդով առնվազն 6 ամիս տևողությամբ կանխարգելիչ բուժում (ԻԿԲ), ինչը կանխարգելում է ակտիվ ՏԲ-ի զարգացումը և հնարավորություն է տալիս նվազեցնել ՄԻԱՎ-ասոցացված ՏԲ-ից մահացության ցուցանիշը։ 2023թ․-ին իզոնիազիդով ՏԲ-ի կանխարգելիչ բուժում ստացել է 368 ՀՀ քաղաքացի։

1. Նախակոնտակտային և հետկոնտակտային կանխարգելում

2023թ․-ին 77 անձ ստացել է նախակոնտակտային կանխարգելում, որից 73-ի ՄԻԱՎ-ի փոխանցման հավանական ուղին հոմոսեքսուալ ճանապարհն է։ Նախակոնտակտային կանխարգելում ստացածներից 44-ը հանդիսացել են օտարերկրա քաղաքացիներ։ Հետկոնտակտային կանխարգելում ստացել է 64 անձ, այդ թվում՝ 50 ոչ մասնագիտական և 14 մասնագիտական։ Հետկոնտակտային կանխարգելում ստացածներից 16-ը հանդիսացել են օտարերկրա քաղաքացիներ։

1. Համավարակներ

2023 թվականի ընթացքում արձանագրվել է ՄԻԱՎ/ՏԲ 43 դեպք՝ բոլորը 15 և ավել տարիքային խմբում, 39-ը ՀՀ քաղաքացիներ։ Նրանցից 37-ը (95%) արական սեռի ներկայացուցիչներ են, 35-ը (90%) սկսել են ՀՌՎ և հակատուբերկուլոզային բուժում։ ՀՀ քաղաքացիների շրջանում արձանագրված դեպքերից 18-ի մոտ ՄԻԱՎ-ը հայտնաբերվել է տուբերկուլոզով վարակված և ախտորոշված լինելուց հետո։

2023 թվականին ախտորոշվել է ՄԻԱՎ/Հեպատիտ Ց համավարակի 54 դեպք, որոնցից 35-ն ընդգրկվել են Հեպատիտ Ց-ի բուժման ազգային ծրագիր և ստացել համապատասխան բուժում։

2023 թվականին ախտորոշվել է ՄԻԱՎ/Հեպատիտ Բ համավարակի 7 դեպք։

Կարող եք բաեռնել ֆայլը

Pdf

Տարեգիրք 2023 ME

2.1. ԻԿՎ հետազոտություն

2.2. ՄԻԱՎ վարակի կանխարգելման, բուժման և խնամքի հաջորդական փուլերի կասկադը խոցելի խմբերի շրջանում (ՀՀ քաղաքացիներ)

2.3. Խոցելի խմբերի և միգրանտների շրջանում իրականացվող ծրագրային աշխատանքներ